Autor: Magdalena Ferdynus

Absolwentka filologii polskiej. Ukończyła również studia podyplomowe z zakresu oligofrenopedagogiki i pedagogiki specjalnej. Przez około rok pracowała w szkole, nauczając gimnazjalistów języka polskiego. Obecnie uczy się być urzędnikiem.

Realizm magiczny w powieści Majgull Axelsson „Kwietniowa czarownica”

Powszechnie wiadomo, że literatura piękna kojarzona jest z fikcją literacką., czyli, najogólniej rzecz ujmując, z ciągiem wydarzeń oraz postaciami wymyślonymi przez autora. Wykreowany świat przedstawiony może być bliski rzeczywistości bądź odległy od niej. W pierwszym przypadku można mówić o nurcie nazwanym realizmem. Wiąże się on z realiami, z próbą odwzorowania rzeczywistości (mimesis), a więc opiera się na prawdopodobieństwie. Autor, poprzez wybór jednostek, wydarzeń, zjawisk reprezentatywnych dla rzeczywistych realiów, tworzy swoją opowieść. Podręczny słownik terminów literackich definiuje powyższy termin następująco: „[…] w sensie szerszym: wszelkie tendencje w sztuce zakładające przedstawianie człowieka w jego codziennej egzystencji, zgodnie z powszechnie przyjętymi racjonalnymi wyobrażeniami o życiu i świecie, respektujące reguły estetyki mimetycznej […]; w sensie węższym: […] realizm obejmuje przede wszystkim gatunki fabularne […]. najsilniej zaważył na powieści, rozwijając kompozycję zamkniętą o wyraźnie zarysowanych konturach, z narratorem wszechwiedzącym oraz społeczną i psychologiczną motywacją działań i zachowań bohaterów […]. Dopuścił w obręb dzieła literackiego język potoczny”[1].

Książką o takich cechach jest powieść współczesnej pisarki, Majgull Axelsson, pt. Kwietniowa czarownica. Świat przedstawiony, który stworzyła autorka oparty jest na wyżej wymienionych zasadach. Prawdopodobne są tu postaci: przede wszystkim trzy kobiety, Christina, Margareta i Birgitta, które jako małe dziewczynki zostały siostrami, dzięki temu, że przygarnęła je do siebie Ellen Johansson i otoczyła opieką. Realne są miejsca, w których rozgrywa się akcja. W ujęciu szerokim będzie to Szwecja, a w wąskim – szpital dla przewlekle chorych, dom cioci Ellen, dom Christiny. Kategorii mimesis odpowiadają również losy głównych bohaterek, a w tym wpływ dzieciństwa na ich dorosłe życie. Przykładowo: matka Christiny była chora psychicznie, Margareta nie znała kobiety, która wydała ją na świat, gdyż została porzucona w pralni, a rodzicielka Birgitty była alkoholiczką. Zatem dzieje się tak, jak mogłoby się wydarzyć w realnym życiu. O realizmie świadczy również psychologizacja postaci.

M. Axelsson nie poprzestaje jednak na tym. Posuwa się o krok dalej. Do stworzonej na bazie realizmu fabuły, dodaje pierwiastek irracjonalny. Pozwala on tym samym zaistnieć realizmowi magicznemu, który polega na połączeniu obrazu realistycznego z elementami fantastycznymi. Wiąże się z tym również pojęcie mityzacji, odwołania się do wierzeń ludowych, pogańskich. Dzięki temu można stworzyć świat na pograniczu realności i mitu.

U M. Axelsson taką postacią jest Desirée, o której istnieniu jej trzy siostry nie mają pojęcia. Kobieta od urodzenia cierpi na porażenie mózgowe, epilepsję i niedowład spastyczny. Przebywa w szpitalu. Opisuje siebie w ten sposób: „Widzę i słyszę, i czuję, mimo że to, co u innych tworzy sieć, u mnie jest miazgą. Tylko kilka cieniutkich nitek łączy moje prawdziwe ja z moim ciałem. Wydaję trzy dźwięki: wzdycham z zadowolenia, jęczę, kiedy coś sprawia mi przykrość, i wyję jak zarzynane zwierzę, kiedy cierpię. Nad tym mam kontrolę. Mogę dmuchać w ustnik krótkie i długie „puf”, które zamieniają się w tekst na monitorze komputera. Mogę – acz z ogromnym wysiłkiem – ująć łyżkę lewą ręką, włożyć ją do talerza i podnieść do ust. Mogę przełykać i żuć. I to wszystko”[2].

Z przywołanego opisu rysuje się obraz osoby bezbronnej, skrzywdzonej przez los. Są to jednak tylko pozory. Desirée okazuje się być kwietniową czarownicą, postacią zaczerpniętą ze skandynawskich wierzeń ludowych, która ma zdolność wcielania się w inne istoty (ludzi, zwierzęta) i działania za ich pośrednictwem. „Ona wie, kim jest. A kiedy już pozna swoje umiejętności, może przemieszczać się w czasie i przestrzeni, może się ukryć w kropli wody i w owadach z taką samą łatwością, z jaką bierze w posiadanie ludzi. Nie ma jednak własnego życia. Jej ciało jest słabe, niedoskonałe, nieruchome”[3].

Wyposażenie bohaterki w takie zdolności nadprzyrodzone, to dostarczenie jej broni. Dzięki niej mogła przede wszystkim poznać świat. „Dużo się wtedy nauczyłam. Dowiedziałam się, czym jest pocałunek, jak taniec potrafi rozpalić najbardziej oziębłe podbrzusze i co się czuje, dotykając ustami meszku na główce niemowlęcia…”[4]. Jednak przy pomocy owych zdolności mogła też karać. „Tej jesieni wzrosła liczba nieszczęśliwych wypadków. A to się ktoś potknął na schodach i złamał nogę, a to ktoś się sparzył wrzątkiem, ktoś inny odurzył się moimi lekami na epilepsję, jeszcze ktoś inny obciął sobie opuszkę palca, krojąc chleb. […] Karałam wyłącznie fałszywe współczucie, takie, które jest ludzkie jedynie werbalnie, bo nie rodzi się z serca”[5].

Najbardziej jednak zależało jej na tym, żeby wpłynąć na życie swoich sióstr. Początkowo kierowała nią chęć zemsty, która później przerodziła się w pogodzenie z własnym losem.

Dzięki Desirée, która była sprawczynią pewnych dziwnych wydarzeń, stanowiących bodziec do działania dla Christiny, Margarety i Birgitty, pojawiła się iskierka nadziei na to, że siostry odbudują swoje napięte relacje i dostrzegą to, że maja siebie nawzajem.

Warto również wspomnieć o innej grupie bohaterów będących częścią świata nierzeczywistego. To benandanti, którzy „[…] są pełnosprawni, żyją całkiem normalnie w normalnym świecie i na ogół opuszczają swoje ciała tylko podczas świąt, cztery razy w roku. Niektórzy nie wiedzą, kim są. Kiedy budzą się następnego dnia po zmianie pory roku, po całonocnej wędrówce w Procesji Zmarłych, mają jedynie mgliste wspomnienia bladych twarzy i siwych cieni. Wmawiają sobie, że to był sen”[6].

Reasumując, jak widać, realizm magiczny w powieści Majgull Axelsson nakazuje odwoływać się czytelnikowi do swojej wyobraźni. Po drugie uwrażliwia odbiorców na różne kwestie życiowe, pragnie sprawić, by czytelnik zatrzymał się i choć przez chwilę zastanowił się nad własnym życiem i nad tym, co jest w nim najważniejsze. Ponadto realizm magiczny nadaje głębię utworowi, a co najważniejsze, daje nadzieję na pozytywne zmiany i pomaga wierzyć w cuda, bo przecież „często zapominamy, ze tak zwane prawa natury to jedynie nasz uproszczony pogląd na rzeczywistość, która jest zbyt skomplikowana, byśmy mogli ją w pełni zrozumieć”[7].



[1] Podręczny słownik terminów literackich, pod red. Janusza Sławińskiego, Warszawa 1996, s.207.

[2] Axelsson M., Kwietniowa czarownica, Warszawa 2011, s. 23.

[3] Ibidem, s. 107.

[4] Ibidem, s. 104.

[5] Ibidem, s. 105.

[6] Ibidem, s. 107.

[7] Ibidem, s.10.

Demoniczne postaci i miejsca w twórczości Stefana Grabińskiego

Odnosząc się do dorobku pisarskiego Stefana Grabińskiego, nie można nie wspomnieć w kilku słowach o opowiadaniach stworzonych przez niego poza „cyklem kolejowym”. W tym przypadku chciałabym się skupić głównie na niesamowitych postaciach i miejscach występujących w owych opowiadaniach.

Generalizując, można powiedzieć za Arturem Hutnikiewiczem, że: „u Grabińskiego scenerię i topografię wyznacza najczęściej jakieś tajemnicze ustronie, jakiś dom opuszczony […]. Innym razem porzucona przez mieszkańców w odległej dzielnicy miasta samotna willa, w pustce zdziczałego ogrodu śniąca w księżycowej poświacie groźne i tragiczne dramaty, albo jakaś ubocz, zaułek, odludny i posępny, miejsce, w którym „straszy”. Ale nie tylko miejsce ma tu ważne i istotne znaczenie, również przemyślana lokacja w czasie. Groza jest dziedziną ciemności, przeto świat Grabińskiego zanurzony jest przeważnie w mrocznych szarzyznach między zmierzchem a nocą. To godziny przeczuć i lęków i oczekiwania na coś niesamowitego, co się czai i skrada w milczącej ciszy i ciemności. W zasnuty deszczem i szarugą jesienny wieczór zdaje się wyraźniej pukać w drzwi i do okien to „coś” – dalekie, zagadkowe, niepokojące”[1].

Demoniczne miejsca ukazane są, np. w Szalonej zagrodzie czy w Pożarowisku. W pierwszym z opowiadań takim terenem jest sad będący częścią dziwnego domostwa położonego na pustkowiu, do którego sprowadził się ojciec z dwójką dzieci. „W sadzie nigdy nie zalegała cisza. Wiecznie jakieś kwilenia, wiecznie mąciły ją jęki. Ptactwo czegoś nieswoje przykrym zgiełkiem zawodziło po krzewach, błąkało się po gałęziach, tuliło po dziuplach. Czasem wszczynały się piekielne gonitwy po całym ogrodzie i zapanowywała groza walki na śmierć i życie. To rodzice ścigali swe młode; biedne, nieprzywykłe do lotu pisklęta tłukły się w daremnym wysiłku o pnie, łamały skrzydła, rozdzierały pierze, póki znużone, pokrwawione nie obsunęły się na ziemię; wtedy prześladowcy uderzali z góry dziobami tak długo, aż z rozszarpanych zwłok nie pozostało ani śladu”[2].

W drugim opowiadaniu natomiast, takie miejsce stanowi obszar pośród lasu jodłowego na peryferiach miasta, na którym budowano domy. W każdym z budynków jednak po niedługim czasie wybuchał pożar.

Demoniczne miejsca miały to do siebie, że pod ich wpływem, w sposób tajemniczy, przebywający w nich ludzie przechodzili metamorfozę. Miejsca te jakby były naznaczone jakimś przekleństwem, znajdowały swoje ofiary i dopadały je na podobieństwo fatum, od którego nie da się uciec.

W ten sposób kochający ojciec dwójki dzieci z Szalonej zagrody zmienił się w człowieka złego, którego obsesją stała się przemoc. Bohater tak wspomina swoje zachowanie: „z rozkoszą łobuza pomagałem ptakom tępić potomstwo, drzewom znęcać się nad latoroślami. Inteligencja ludzka stępiała podówczas w przerażający sposób i przeszła w chęć bezmyślnego niszczenia. […] Równolegle z tymi przejawami zmieniał się mój stosunek do dzieci. Nie mogę powiedzieć, żebym je przestał kochać – przeciwnie, lecz miłość ta przerodziła się w coś potwornego, w rozkosz pastwienia się nad przedmiotem swych uczuć; począłem bić dzieci moje”[3], by na koniec dokonać największej zbrodni.

Sympatyczna, gościnna i życzliwa rodzina Rojeckich natomiast, zaczęła odczuwać wielkie zamiłowanie najpierw do koloru czerwonego, później do ognia, a następnie do wzniecania pożarów, co przeszło w obsesję i manię, doprowadzając w końcu do tragedii.

Przechodząc do kwestii demonicznych postaci, warto wspomnieć o tym, że nie są one bezpośrednio dopuszczone do głosu. Oglądamy je i ich poczynania z perspektywy głównych bohaterów bądź trzecioosobowego narratora.

W opowiadaniu Czad taką postacią będzie wiedźma, która „więzi” w swym ciele osobę starca i osobę młodej dziewczyny o imieniu Makryna. Narrator opisuje ją w następujący sposób: „[…] czarownica patrzyła nań podwójną twarzą – gospodarza i Makryny. Wstrętne brodawki, rozrzucone po całej jej powierzchni, noc krogulczy, demoniczne oczy i wiek – należały do lubieżnego starca; płeć jej natomiast bezsprzecznie kobieca, biała blizna od połowy czoła przez brew i specjalne znamię na prawym wymieniu – zdradzały Makrynę”[4].

Demoniczne było również jej zachowanie: „wtedy zdało się, że oszalała. Otoczyła go nerwistymi rękoma wpół, oplatała lędźwie muskularnymi nogami i zaczęła ściskać w potwornym objęciu. Poczuł ból w krzyżach, w piersi. […] zdawało się, zgniecie mu żebra, zdruzgoce klatkę piersiową”[5].

Kolejna bohaterka to Magda Szponar z utworu Czerwona Magda. Była to dziewczyna młoda, ale jakby przeklęta i naznaczona. Tam, gdzie się pojawiała, wcześniej czy później, w jakiś zagadkowy sposób, wybuchał pożar. Już sam jej wygląd świadczył o tym, że mogła być uosobieniem „ciemnej strony”, śmierci, niszczycielskiej siły bądź jakiejś tajemniczej choroby. „Wysoka, wątła i blada, zwracała uwagę dużymi czarnymi, wiecznie w przestrzeń zapatrzonymi oczyma i ruchami rąk, których nigdy opanować nie umiała. Ręce te, równie blade jak twarz, przebiegały ustawicznie jakieś nerwowe dreszcze czy skurcze, wywołując niespokojny, spazmatyczny ruch palców – długich, wąskich, wiecznie zimnych. Włosy miała bujne, czarne, które w lśniących kruczo wężach wymykały się spod jedwabnej, ognistopomarańczowej chusty […]”[6].

Na uwagę zasługuje też fakt, że dziewczyna, jak na ironię losu przystało, była córką strażaka.

Ostatnią nadprzyrodzoną i demoniczną postacią, którą przedstawię jest Biały Wyrak z opowiadania o takim właśnie tytule. Był on zmorą i przekleństwem kominiarzy. Zamieszkiwał kominy i najprawdopodobniej powstawał z sadzy. Kominiarz Kalina tak mówił do swoich kompanów: „My, kominiarze, uważasz, przez całe życie walczymy z sadzami, przeszkadzamy ich nadmiernemu skupianiu się, zapobiegając wybuchowi ognia. Lecz sadze są zdradliwe, mój kochany, sadze drzemią w poćmie kominowych gardzieli, w dusznocie piecowych spadów i czyhają… na sposobność. Coś mściwego w nich tkwi, coś złego się czai. Nigdy nie wiesz, kiedy i co się z nich wylęże[7].

Biały Wyrak zatem czyhał na kominiarzy i przy pierwszej sposobności uśmiercał ich.

Z opisu kominiarza Piotra czytelnik dowiaduje się, że kominowy stwór podobny był trochę do małpy i trochę do żaby. Ciało pokryte miał białym, puszystym futerkiem, a ryjek wydłużony jak u mrówkojada. Ponadto nie lubił światła[8].

Jest to jedynie garstka bohaterów kreujących rzeczywistość nierzeczywistą w horror stories S. Grabińskiego, ale wystarczająca, aby choć trochę poznać tę twórczość.

Niezaprzeczalnym jest fakt, że jego opowiadania „to był nowy ton, jakiego literatura polska przed Grabińskim nie znała. Absolutna osobność, niezwykłość i oryginalność tej literatury jest niewątpliwie jakimś istotnym poszerzeniem zdobyczy i osiągnięć piśmiennictwa polskiego, a jednocześnie przybliżeniem ku uniwersalnym motywom i wartościom beletrystyki światowej”[9].



[1] Hutnikiewicz A., Stefan Grabiński i jego dziwna opowieść [w:] S. Grabiński Utwory wybrane, I tom, Kraków 1980, s. 17.

[2] Grabiński S., Szalona zagroda, [w:] Stefan Grabiński Demon ruchu i inne opowiadania, Poznań 2011, s. 386.

[3] Ibidem, s. 387.

[4] Grabiński S., Czad, [w:] Stefan Grabiński Demon ruchu i inne opowiadania, Poznań 2011, s. 376.

[5] Ibidem, s. 377.

[6] Grabiński S., Czerwona Magda, [w:] Stefan Grabiński Demon ruchu i inne opowiadania, Poznań 2011, s. 39.

[7] Grabiński S., Biały Wyrak, [w:] Stefan Grabiński Demon ruchu i inne opowiadania, Poznań 2011, s. 415.

[8] Ibidem, s. 418-419.

[9] Hutnikiewicz A., Stefan Grabiński i jego dziwna opowieść [w:] S. Grabiński Utwory wybrane, I tom, Kraków 1980, s. 21-22.

Opowiadania kolejowe Stefana Grabińskiego

Wśród wielu horror stories autorstwa Stefana Grabińskiego są takie, które tworzą cykl opowiadań kolejowych. Można się łatwo domyślić, że to pociągi, stacje, semafory będą stanowiły w nich tło wydarzeń. Sam fakt przeniesienia akcji w owe miejsce wywołuje w odbiorcy uczucie ciekawości. A co kierowało autorem? Na pewno wielka fascynacja koleją, która była dla niego realnym, materialnym ucieleśnieniem bergsonowskiej dynamicznej teorii bytu.

Szybkie pociągi kojarzą się z ruchem, a konkretnie z pędem, z gnaniem naprzód, z ciągłą zmianą, z przeobrażeniem. Kolej zatem i jej dynamika to symbole życia. Z tego też powodu w jednym z opowiadań S. Grabiński napisał: „Zadaniem kolei było nie przewożenie ludzi z miejsca na miejsce w celach komunikacyjnych, lecz ruch jako taki i pokonywanie przestrzeni. […] Stacje były nie na to, żeby na nich wysiadać, lecz by mierzyły przebytą drogę; przystanie kolejowe były probierzem jazdy, ich kolejna zmiana, jak w kalejdoskopie, dowodem postępów ruchu”[1]. W innym z kolei, pod tytułem Maszynista Grot, wyposażył tytułowego bohatera w następujący sposób myślenia o pociągach: „Bo ideałem Grota była szalona jazda w linii prostej, bez zboczeń, bez obiegów, jazda opętana, bez tchu, bez postojów, wichrowy pęd maszyny w błękitniejące mgłą oddale, skrzydlata gońba w nieskończoność”[2].

„[…] błękitne mity „ślepych torów”, rozszalałe maszyny, pędzone wolą obłąkańców w bezkres przestrzeni – wszystko to stanowiło jedyną w swoim rodzaju literacką transpozycję bergsonowskiej idei élan vital, energii życiotwórczej, przenikającej wszechświat w nieznającym spoczynku podążaniu ku ciągle nowym i nie dającym się przewidzieć manifestacjom bytu”[3].

Myśl pisarza nie zmierzała jednak w kierunku huraoptymizmu, wręcz przeciwnie, „Grabiński dostrzegał […] obecność zagadkowego, niesamowitego czynnika, owego właśnie „demona ruchu”, który przyczajony w organizmie kolei kieruje niewidzialnie jej wewnętrznym życiem i aby uświadomić swą absolutną suwerenność, dezorganizuje niekiedy uświęcony nawykiem ład i porządek, wywołuje tragiczne, groźne katastrofy, przekreśla raz po raz wszystkie ludzkie rachuby i obliczenia. Kolej stawała się symbolem immanentnej zasady życia , potężnej siły […]”[4]. Z owym czynnikiem wywołującym katastrofy mamy do czynienia, na przykład w opowiadaniu Smoluch. Tytułowa tajemnicza i bliżej nieokreślona postać mieszkała, według konduktora Boronia, w ciałach maszyn kolejowych. „Smoluch tkwił w organizmie pociągu, przepajał sobą jego wieloczłonowy kościec, tłukł się niewidzialny w tłokach, pocił w kotle lokomotywy, włóczył po wagonach. […] drzemał w duszy pociągu, był jego tajemnym potencjałem, który w chwilach groźnych, w momencie złych przeczuć wydzielał się, zagęszczał i przybierał ciało. […] Smoluch był jak przeznaczenie…”[5]. W Fałszywym alarmie natomiast owa niszcząca siła to „złośliwe dajmonium”, które „[…] czaiło się po wnękach kolejowego życia przykucłe w półmroku, czyhające, gotowe w chwili sposobnej do zdradzieckiego wypadu…”[6].

Można by zatem rzec, że autor dostrzegał pewne zagrożenia (towarzyszące ówczesnemu rozwojowi maszyn, miast, cywilizacji), wywołujące w człowieku dziwne przeczucia, lęk, niepewność, które mogły doprowadzić nawet do jakiejś katastrofy lub też być zagrożeniem dla dotychczasowego porządku.

Kolejnym ważnym zagadnieniem w tej twórczości jest ukazanie pluralizmu rzeczywistości, owego przenikania się sfer w obrębie jednego świata.  Kluczami do tych innych kondygnacji stają się, m. in. głucha przestrzeń (zamknięta droga kolejowa), która w pewnym momencie „ożywa” (Głucha przestrzeń), pojawiająca się nagle zagadkowa stacja, o której istnieniu nie wiedzieli nawet kolejarze (Dziwna stacja), błędny, nieobliczalny pociąg, który wyłania się znikąd i z gigantycznym wręcz szaleńczym pędem przenika przez inne pociągi, nie zderzając się z nimi (Błędny pociąg), ślepy tor – „uboczna, wzgardzona odrośl szyn, samotne odgałęzienie toru, rozciągnięte na przestrzeni pięćdziesięciu, stu metrów, bez wyjścia, bez wylotu, zamknięte sztucznym wzgórzem i rampą kresową. Niby uschła gałąź zielonego drzewa, niby kikut okaleczonej ręki…”[7].

Fascynuje u Grabińskiego owe przenikanie się sfer, ich współistnienie, wzajemne oddziaływanie i zacieranie się granic między nimi. Przemieszanie strony jasnej – życia ze stroną ciemną – śmierci sprawia, że „świat zdaje się zatracać swe normalne wymiary, rozrastać i poszerzać o jakieś nowe kondygnacje, płaszczyzny i poziomy, to znów chwiać się niepewnie jak łudząca fatamorgana”[8].

Artur Hutnikiewicz, pisząc o S. Grabińskim, stwierdza, że „wszystkie jego historie dzieją się jak gdyby tuż obok, pośród nas, w tym samym nieodmiennie sztafażu, tak na wskroś wiadomym, że przesuwamy się w nim co dzień nawet go nie widząc, nie dostrzegając. Takie jest to wstępne, złudne wrażenie, pozór rzeczy, gdy się z tym pisarstwem po raz pierwszy w spotkaniu czytelniczym stykamy. Ale gdy się głębiej w nie wejdzie, owa rzeczywistość znajoma zacznie się stawać coraz bardziej obca, odmieniona, niesamowita, groźna, przejmująca dreszczem niepojętego lęku”[9]. Efekt ten udaje się polskiemu fantaście osiągnąć poprzez wpisanie we wszystkie historie nastroju tajemnicy, grozy pochodzącego wprost z romantyzmu.

Romantyczni są tu także główni bohaterowie: jednostki często osamotnione, introwertyczne, niezrozumiane przez tłum, odmienne w swych działaniach i światopoglądzie, indywidualiści, kierujący się wewnętrznymi namiętnościami, potrzebami serca i duszy. Do takich ludzi zaliczyć można przykładowo: Szymona Wawerę, Błażka Boronia, Bytomskiego, maszynistę Grota. Ponadto obłąkańcze, szaleńcze i wręcz chorobliwe zamiłowanie Grota do kolei i jej prędkości wraz ze wszystkimi skutkami owej namiętności to wyraz frenezji romantycznej. Romantyczne są też nawiązania do gatunki jakim jest ballada. Orientalne elementy pojawiające się w opowiadaniu Dziwna stacja i nadające mu wyżej wymienionych niezwykłości i tajemniczości, to też przejaw fascynacji światopoglądem wcześniejszej epoki. To upodobanie widoczne jest również w tym, że S. Grabiński daje pierwszeństwo przeczuciu, intuicji, irracjonalizmowi, jakby chciał powiedzieć „praktycznym” i zatopionym w uwielbieniu dla rozwijającej się cywilizacji  ludziom swojej epoki, że „szkiełko i oko” to nie wszystko, że światem rządzą przeróżne siły, które nie zawsze można zbadać, zmierzyć, wytłumaczyć.

Na zakończenie moich rozważań o opowiadaniach kolejowych Stefana Grabińskiego, przytoczę jeszcze jeden cytat, który trafnie podsumowuje twórczość polskiego fantasty. „Akcenty semantyczne są w tym pisarstwie zupełnie inaczej rozłożone niż w utworach przeciętnie realistycznej czy naturalistycznej szkoły literackiej. Grabińskiego nie interesował w zasadzie ani świat zmysłowo wymierny i poznawalny, ani psychologia dająca się opisać i wytłumaczyć w kategoriach normy. Cała zjawiskowość natury była dlań jedynie strefą znaków zmysłowych, poprzez które wygaduje się ukryta za nimi rzeczywistość wyższego rzędu. Odsłonić ją i objawić – było właśnie ambicją i zadaniem pisarskim”[10], co udało mu się wykonać znakomicie.

 


[1] Grabiński S., Smoluch, [w:] Stefan Grabiński Demon ruchu i inne opowiadania, Poznań 2011, s. 27.

[2] Grabiński S., Maszynista Grot,  [w:] Stefan Grabiński Demon ruchu i inne opowiadania, Poznań 2011, s. 85.

[3] Hutnikiewicz A., Stefan Grabiński i jego dziwna opowieść [w:] S. Grabiński Utwory wybrane, I tom, Kraków 1980, s. 14.

[4] Hutnikiewicz A., Stefan Grabiński i jego dziwna opowieść [w:] S. Grabiński Utwory wybrane, I tom, Kraków 1980, s. 12.

[5] Grabiński S., Smoluch, [w:] Stefan Grabiński Demon ruchu i inne opowiadania, Poznań 2011, s. 32-33.

[6] Grabiński S., Fałszywy alarm, [w:] Stefan Grabiński Demon ruchu i inne opowiadania, Poznań 2011, s. 48.

[7] Grabiński S., Ślepy tor, [w:] Stefan Grabiński Demon ruchu i inne opowiadania, Poznań 2011, s. 158-159.

[8] Hutnikiewicz A., Stefan Grabiński i jego dziwna opowieść [w:] S. Grabiński Utwory wybrane, I tom, Kraków 1980, s. 5.

[9] Ibidem, s. 5.

[10] Ibidem, s. 16.